Page 78 - Çalıkuşu Mart 2024 - 14.sayı

81 Çalıkuşu Antalya

BEN KAŞGARLI MAHMUT

Hayal bu ya…Türk dilinin, Türk kimliğinin ve kültürünün en güzel örneği olan Dîvân-u Lügâti’t Türk’ün nasıl

yazıldığını Kaşgarlı Mahmut’tan dinlemek isterdim. Bütün heybeti, bilgisi, kültürü ve birikimi ile Orta Asya’nın

bir yerinde önünde Türk sözlüklerinin annesi olan eseriyle anlatmaya başlıyor…

‘’Esirgeyen, koruyan Allah’ın adıyla Tanrı’nın, devlet güneşinin Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve

Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını ver-
di ve yeryüzüne hâkim kıldı.’’

Dîvân_ı Lügâti’t Türk’ün yazarı olan ben, 11. yüzyılda yaşamış, gelmiş geçmiş en önemli dil bilginlerinden
birisiyim. Sizlere hayatımdan bahsetmem gerekirse Karahanlı Devleti’nin Kaşgâr ilinde doğdum ki bu yüzden

bana Kaşgarlı Mahmut derler. Saciye ve Hamidiye medreselerinde öğrenim gördüm. Eğitim hayatımı bitirdik-

ten sonra kendimi Orta Asya’yı gezmeye ve Türk dilini incelemeye adadım. Orta Asya’dan çıkıp Anadolu’ya
da gelerek çeşitli diller ve lehçeler adına çalışmalar yaptım. Ünlü eserim Dîvân-u Lügâti’t Türk’ü,yıllar geçtikçe

değerlenecek bir hazine olarak sizlere bıraktım.

En değerli hazinem hakkımda bilgi verecek olursam iki ana bölümden eserimi oluşturdum. Yirmi sekizinci
sayfasından itibaren sözlük bölümünü oluşturdum. Sözlük bölümünü adlar ve fiiller olarak iki ana bölüme

ayırdım. Harf sayısına ve harflerin niteliğine göre sıralamış olduğum Türkçe sözcüklerin açıklamasını Arapça

olarak yaptım. Örnek cümlelerimi Türkçe, anlamlarını Arapça yazdım. Amacım en güzel dil olan Türkçe’yi
öğretmek ve Türkçe’nin zenginliğini duyurmak. Eserimi yazarken halkın söyleyişlerini, atasözlerini, ağıtlarını,

destanlarını, koşmalarını derledim. Türk tarihine, mitolojisine, adet ve göreneklerine, tıp bilgilerine, tedavileri-

ne, giyim ve kuşamına birçok konuda ayna görevi gördüm. Türk dilinin bazı ağız özelliklerini de hem ses hem

söz varlığı açısından açıkladım. Bu eserimde sadece yazmadım aynı zamanda çizdim de. Hem on iki hay-
vanlı Türk takvimini hem de Türk dünyasının ilk haritasını çizdim!.. Dönemimde Balasagun’u merkez yaparak

çizdiğim haritada Türklerin yaşamış olduğu yerleri ve çevre ülkeleri, denizleri, nehirleri ve yönleri gösterdim.

Haritamda batıda Kıpçak ve Frenkleri, güneyde Hindistan ve Sintlerin yaşadığı yerleri, doğuda Çin ve Japon-
lara kadar birçok ülkeyi yazdım. Türklerin Oğuz, Yağma, Kınık, Tatar, Kay, Kırgız birçok ilinden bahsettim.

76